Lấy ý kiến về dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi): Một số khuyến nghị của Ngân hàng Thế giới

Nhằm góp phần khắc phục những thiếu sót của dự thảo Luật đất đai (sử đổi) của Việt Nam, mặt khác đề xuất những ý kiến tạo môi trường cần thiết thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế thị trường, làm nền tảng cho công tác quản lý nhà nước về đất đai một cách hiệu quả, Ngân hàng Thế giới (WB) đã đưa ra một số khuyến nghị cho dự thảo Luật này.

Theo đó, nhóm chuyên gia nghiên cứu về lĩnh vực đất đai của WB cho rằng, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) cần tập trung vào 3 vấn đề chính. Trước tiên là bồi thường một cách công bằng cho những người mất đất và những người chịu ảnh hưởng bất lợi từ việc thu hồi đất. Đồng thời làm rõ và giới hạn lại quyền của Nhà nước trong thu hồi đất bắt buộc.

Vì hiện nay việc thu hồi đất bắt buộc đang được áp dụng không chỉ cho mục đích phục vụ quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, mà còn cho một số mục đích phát triển kinh tế. Như xây dựng khu công nghệ cao, dự án với 100% vốn đầu tư nước ngoài...Do đó, việc thu hồi đất theo phương thức bắt buộc và giao lại đất thường gây ra sự không công bằng trong chia sẻ lợi ích giữa những người sử dụng đất trước và sau khi thu hồi. Nên hình thức thu hồi đất theo phương thức bắt buộc cần thay đổi theo hướng thay đổi phạm vi được phép thu hồi đất, chỉ áp dụng vào các mục đích quốc phòng, an ninh và phục vụ cho các dự án vì lợi ích công cộng như đường giao thông, công viên và trường học...mà thôi.

Luật Đất đai năm 2003 quy định giá đất của Nhà nước phải sát với giá thị trường và giá đất để tính bồi thường khi thu hồi đất cũng phải sát với giá thị trường. Song pháp luật hiện hành lại không có hướng dẫn nào cụ thể về thi hành chính sách này. Vì vậy, trên thực tế giá đất để tính bồi thường về đất luôn thấp hơn nhiều so với giá trên thị trường. Việc này dẫn đến sự không hài lòng của người có đất bị thu hồi, làm cho tình trạng khiếu kiện gia tăng phức tạp, gây nên sự ách tắc trong triển khai thực hiện các dự án đã được phê duyệt.

Cho nên vấn đề đặt ra là phải giao cho tổ chức cung cấp dịch vụ định giá đất xác định giá đất phù hợp với giá thị trường. Tổ chức này cũng cần được lựa chọn trên sự đồng thuận giữa những người dân bị ảnh hưởng và các bên liên quan về quyền lợi, nghĩa vụ trong thu hồi đất. Giá đất đề tính bồi thường được quyết định thông qua các hội đồng độc lập cấp tỉnh và cấp Trung ương, dựa trên kết quả định giá đất của tổ chức cung cấp dịch vụ định giá đất.

Cũng theo khuyến nghị của WB, cơ chế chia sẻ lợi ích đang được các nước trên thế giới áp dụng chủ yếu cho các dự án thuỷ điện lớn, có tác động đến cộng đồng dân cư nơi có đất. Song cũng có thể áp dụng rộng rãi với các dự án có tác động tới phần lớn cộng đồng dân cư. Chia sẻ lợi ích không chỉ là giảm nhẹ thiệt hại và bồi thường cho các tài sản bị mất, mà còn bao gồm rất nhiều các công cụ tiền tệ và phi tiền tệ khác. Như việc chia sẻ lâu dài nguồn lợi thu được từ các dự án đầu tư (thanh toán trực tiếp phần lợi nhuận, giá điện ưu đãi, trả tiền cho các dịch vụ liên quan đến môi trường và sinh thái...). Hoặc các biện pháp phi tiền tệ nhằm cải thiện thu nhập, môi trường sống và việc làm của những người chịu ảnh hưởng.

Cho nên cần phải đưa ra quy định về việc chia sẻ lợi ích giữa các bên, để phát triển và phục hồi sinh kế lâu dài cho người dân địa phương bị ảnh hưởng bởi các dự án thuỷ điện, khai thác mỏ, hay các dự án có tính chất tương tự.