Nhà ở cho Việt kiều ở Việt Nam: Khoảng cách giữa chính sách và thực tế

Nhiều Việt kiều gặp khó khăn, vướng mắc trong việc mua và sở hữu nhà ở theo quy định của Luật Nhà ở, trong đó cản trở lớn nhất là thủ tục hành chính.

Đó là thông tin được Luật sư Albert Franceskinj, Trưởng chi nhánh Công ty Luật dân sự Avocats (Pháp) đưa ra tại Hội thảo "Xác lập quyền sở hữu nhà ở đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài" do Hiệp hội Doanh nghiệp người Việt Nam ở nước ngoài tổ chức vào cuối tuần qua tại TP.HCM.

Theo Luật sư Albert Franceskinj, sau hơn 7 năm kể từ khi có chính sách cho phép một số đối tượng Việt kiều được mua và sở hữu nhà tại Việt Nam, đến nay mới chỉ có khoảng 140 Việt kiều thực hiện được điều này. Tính ra trung bình mỗi năm, mới có 20 Việt kiều được sở hữu nhà tại Việt Nam, một con số quá ít so với 100.000 Việt kiều có khả năng và nhu cầu.

"Khó khăn về điều kiện và thủ tục để được sở hữu nhà tại Việt Nam khiến rất nhiều Việt kiều nhờ người thân trong nước đứng tên mua nhà. Điều này đã dẫn đến những bất ổn trong quan hệ dân sự và tiềm ẩn nguy cơ tranh chấp có thể xảy ra", luật sư Albert Franceskinj cho biết và chỉ ra nguyên nhân của tình trạng trên là do quy định chưa rõ ràng về điều kiện sở hữu nhà ở và thủ tục thực hiện quyền sở hữu nhà ở của Việt kiều tại Việt Nam.

Cụ thể nếu so sánh với Nghị định 181/2002/NĐ-CP quy định về việc người Việt Nam định cư ở nước ngoài được mua nhà ở tại Việt Nam, thì Nghị định 90/2006/NĐ-CP đã mở rộng hơn, với việc cho đối tượng Việt kiều, gồm cả những trường hợp được sinh sống ổn định tại Việt Nam và trường hợp được phép cư trú từ đủ 6 tháng trở lên, được quyền sở hữu nhà. Tuy nhiên, do Nghị định 90/2006/NĐ-CP không quy định rõ, nên các cơ quan quản lý nhà nước gặp khó khăn khi xác định tiêu chí "sinh sống ổn định tại Việt Nam". Nếu coi người hồi hương hoặc nhà đầu tư là thể hiện của nhu cầu "sinh sống ổn định tại Việt Nam" thì đây lại không phải là đối tượng được mở rộng.

Còn với trường hợp Việt kiều được phép cư trú tại Việt Nam từ đủ 6 tháng trở lên, lại gặp phải vướng mắc trong việc xác định thời gian cư trú (thực tế hay theo giấy phép?) và tiêu chí xác định được phép cư trú (giấy phép cư trú hay thị thực?). Do quy định chưa chi tiết nên dẫn đến việc thực thi chính sách không hiệu quả.

Tại Hội thảo nêu trên, nhiều Việt kiều cũng cho biết, khi đi mua nhà, họ đã gặp phải nhiều trở ngại từ các thủ tục hành chính. Trường hợp của chị Trinh, một Việt kiều Pháp là một ví dụ. Chị được địa phương yêu cầu phải xuất trình chứng minh nhân dân và hộ khẩu khi đi làm thủ tục đăng ký sở hữu căn nhà mới mua. Trong khi đó theo quy định, chị Trinh chỉ cần xuất trình hộ chiếu là đủ . Nếu hộ chiếu do cơ quan Việt Nam cấp thì không có vấn đề gì, nhưng nếu hộ chiếu do quốc gia khác cấp thì phải kèm theo giấy tờ khác như giấy đăng ký công dân để chứng minh mình là Việt kiều.

Nhiều Việt kiều khác lại thắc mắc, cơ quan nào sẽ xác nhận thời gian cư trú đủ 6 tháng trở lên và làm thế nào để chứng minh mình chưa có nhà ở tại Việt Nam. Đại diện một phòng công chứng cho rằng, Bộ Công an và Bộ ngoại giao là những đơn vị làm việc này, nhưng vấn đề là hiện vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể. Khi làm thủ tục mua nhà tại Việt Nam, một Việt kiều Pháp (về đầu tư tại Việt Nam từ nhiều năm nay và đã được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh) đã xuất trình giấy đăng ký này, nhưng cơ quan đăng ký không chấp nhận mà yêu cầu phải xuất trình giấy chứng nhận đầu tư. Đại diện Công chứng thừa nhận, vấn đề này đang còn nhiều bàn cãi, ngay cả cơ quan chức năng cũng có chưa có sự thống nhất.

Theo quy định, Việt kiều về Việt Nam đầu tư trực tiếp và được cấp giấy chứng nhận đầu tư thì được quyền mua nhà không giới hạn. Bộ Xây dựng cũng thống nhất với quan điểm đó, nhưng Sở Tư pháp thì cho rằng, giấy chứng nhận đầu tư và giấy phép đăng ký kinh doanh khác nhau.

Xung quanh vấn đề nhà ở cho Việt kiều, Chính phủ đang xây dựng Dự thảo Luật sửa đổi Luật Nhà ở theo hướng mở rộng đối tượng Việt kiều được quyền sở hữu nhà ở tại Việt Nam. Nhiều ý kiến cho rằng, việc mở rộng này có ý nghĩa rất lớn đối với bà con Việt kiều đang muốn sinh sống tại Việt Nam. Tuy nhiên, cho dù điều kiện sở hữu nhà ở cho Việt kiều có được "nới lỏng", nhưng việc cụ thể hóa các điều kiện đó không chi tiết thì chính sách sẽ chậm đi vào cuộc sống.